Caspar Cillekens heeft monnikkenwerk verricht. Zijn boek Last van het verleden – De Sphinx en Maastricht is een uiterst gedetailleerde geschiedenis van het bedrijf aan de Boschstraat. Ik heb me lang afgevraagd waarom er nooit een glorieuze bedrijfsgeschiedenis van de Sphinx is geschreven, immers een bedrijf waar door de familie, door notabelen en zelfs door bepaalde historici zo de loftrompet over wordt gestoken. Nu weet ik waarom: er is maar weinig om lovend over te zijn. Last van het verleden schetst een ontluisterend beeld van een bedrijf dat nooit iets heeft gegeven om zijn medewerkers, en daar uiteindelijk de hoogste prijs voor heeft betaald.
De Regouts zijn tussen 1834 en 1944 op een uiterst brute en hardvochtige wijze omgesprongen met hun medewerkers. Met een nieuw dieptepunt in de crisis van de jaren dertig, als loyale vakmensen op staande voet worden ontslagen en worden vervangen door jongeren die niet alleen een veel lager loon krijgen, maar ook nog eens elk moment op straat kunnen worden gezet. Pas als na de bevrijding geen hond meer voor de Sphinx wil werken, ontwikkelt het bedrijf een sociaal beleid. En het is meteen zo veel dat het lijkt alsof ze in één keer de schade willen inhalen van het 110 jaar lang negeren van de medewerkers. Maar het is desalniettemin te weinig en te laat.
De Sphinx ligt na de oorlog zelfs een tijd vrijwel stil omdat niemand er meer wil werken, maar ook later draaien hele afdelingen op halve kracht. Het bedrijf moet zijn werknemers van steeds verder weg halen. Het kost miljoenen aan reiskosten en bonussen en dat zorgt voor aanhoudend chagrijn in de bestuurskamer. Maar niet één van de opeenvolgende directies is op het idee gekomen om die miljoenen te steken in hogere lonen, betere arbeidsomstandigheden en ontplooiingsmogelijkheden, en het werk zo weer aantrekkelijk te maken voor Maastrichtenaren. Het tekent de wereldvreemdheid van de Regouts en van het gros de bestuurders die ze inhuurden.
De last van het verleden heeft het bedrijf zelfs de das omgedaan. Het is goed te begrijpen dat de familie deze erfenis - die in zichzelf een last was geworden - maar heeft verkocht. Het was het begin van het einde. Het is een onverwachte conclusie van Last van het verleden: de Sphinx had nog altijd kunnen floreren als er wel een verstandig beleid was gevoerd en er niet met miljoenen was gesmeten in wanhopige pogingen om maar marktaandeel erbij te kopen: de opsomming die het boek geeft van mislukte overnames in verre buitenlanden, zonder dat er vervolgens werk werd gemaakt van het te gelde maken van de investeringen, leest als een klucht.
Caspar Cillekens schrijft het allemaal op zonder te oordelen. Maar een oordeel van de auteur is eigenlijk ook niet nodig. De Werdegang van het bedrijf is zo ontluisterend dat iedere lezer het hoofd zal schudden bij deze eindeloze litanie van blunders, van dit voortdurende tekortschieten. Het heeft de allure van een Griekse tragedie. De Maastrichtenaren zijn nooit vergeten hoe bruut en hardvochtig zij en hun voorouders zijn behandeld door de Regouts, hoe ze de armoede in zijn gedreven en hoe de stad door de lage lonen is verpauperd. Toen er na de Tweede Wereldoorlog een veel diverser arbeidsaanbod kwam, hebben ze met hun voeten gestemd en hebben ze botweg geweigerd nog voor de Regouts te werken. Dat heeft het bedrijf zo op kosten gejaagd, dat de ondergang onvermijdelijk werd. Je zou het kunnen zien als een zoete wraak.
Verrassend is dat Caspar Cillekens uiteindelijk, al is het een beetje met de hand over het hart, concludeert dat Petrus Regout zijn standbeeld aan de Boschstraat toch wel heeft verdiend. Ik vermoed dat de meeste lezers tot een heel andere conclusie zullen komen.
Last van het verleden - Caspar Cillekens, WBooks 2024, € 24,95